امر به معروف و نهی از منکر

در دنیای امروز که تشخیص سره از ناسره دشوار است و انسان در هزارتوی دنیا اسیر ابلیس نفس است، وجود نهادی فعال برای ارشاد و راهنمایی افراد در سطح جامعه ضروری است.

معروف و منکر چیست؟

در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محرمات و مکروهات منکر گفته می شود. بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب و مستحب امر به معروف و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه نهی از منکر است.
امر به معروف و نهی از منکر یکی از آموزه های دین مبین اسلام به شمار می رود و در قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین( سلام ا... علیه) نیز همواره بر رعایت این اصل انسان ساز تأکید فراوان شده است. این فریضه ی واجب از ضروریات دین اسلام و پنجمین اصل در مذهب معتزله می باشد. این مسئله از مهم ترین ارکان اسلام است که به هیچ وجه نمی توان شانه از زیر بار مسئولیت آن خالی نمود و بدیهی است این وظیفه در جایی از فرد ساقط می شود که امیدی به تأثیر آن نباشد و شرایط لازم در آن جمع نگردد.

مقام معظم رهبری مدظله در این باب می فرمایند: «در زمینه ی مسائل اجتماعی شاید هیچ خطابی به مردم شدیدتر، غلیظ تر، زنده تر و پرهیجان تر از خطاب امر به معروف و نهی از منکر نیست. امر به معروف و نهی از منکر، یک وظیفه ی عمومی است. البته ما باید تأسّف بخوریم از اینکه معنای امر به معروف و نهی از منکر درست تشریح نمی شود ».[1]

همچنین مولای متّقیان علی بن ابیطالب( علیه السلام) می فرمایند: «وَماأعمالُ البِرِّ کُلُّها وَالجِهادُ فى سَبیلِ اللّه‏ِ عِندَ المرِ بِالمَعرُوفِ وَالنَّهىِ عَنِ المُنکَرِ إِلاّ کَنَفثَةٍ فى بَحرٍ لُجِّىٍّ؛ همه کارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر چون قطره‏اى است در دریاى عمیق. [2]

در اذهان برخی از افراد امر به معروف و نهی از منکر به گونه ای است که به اشتباه آن را موجب سلب آزادی و دخالت در امور شخصی دیگران، یا عامل ایجاد اعمال خشونت آمیز می دانند. حال آنکه فلسفه ی این فریضه، احیای احکام الهی، کنترل جامعه و جلوگیری از هرج و مرج است.

شایان ذکر است که اگر امر به معروف و نهی از منکر با شرایط تعیین شده در احکام دینی به اجرا در آید، هیچ گاه با آزادی های فردی و سلب امنیت افراد منافات نخواهد داشت.

رسول اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) در بیان اهمیت فریضه امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند: «یک انسان گنهکار در میان مردم، همانند فرد ناآگاهی است که با گروهی سوار کشتی شده و آنگاه که کشتی در وسط دریا قرار می گیرد، هر کسی به او اعتراض می کند و او در پاسخ می گوید: من در سهم خودم تصرف می کنم؛ به یقین این یک حرف احمقانه است. اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند، طولی نمی کشد که همگی غرق می شوند. » [3]

می توان گفت مقصود از امر به معروف و نهى از منکر انجام یک وظیفه اخلاقى و نوع پرورى است و به این جهت باید تا امکان دارد طورى اداى این وظیفه را نمود که باعث آزردگى و رنجش خاطر طرف نشود و او را در مقام لجاجت نیندازد.

فردی که وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر را انجام می دهد باید مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد. قصد خود را خالص کند و تنها برای رضای خدا اقدام کند و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک گرداند. خود را پاک و منزه نداند، چه بسا همان که اکنون از او خطایی سرزده است، دارای صفات پسندیده ای باشد که مورد محبت الهی است، هرچند این عمل او هم اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد. کسی که دیگران را نصیحت می نماید، بایستی خوش اخلاق و بردبار و نرم خو باشد و با آرامی و مهربانی و دلسوزی دیگران را به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی فراخواند. چنانچه در جریان ادای مسئولیت خود با برخورد تند و آزار دیگران مواجه شود، صبوری و شکیبایی در پیش گیرد.

خداوند متعال می فرماید: « وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»لقمان/ ۱۷[ به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن و در برابر مشکلاتی که برایت پیش می آید، شکیبا باش، زیرا این(نشانه) عزم(تو در مقابله با) امور می باشد.]

در جمع بندی باید گفت که هدف عمده و اساسی در امر به معروف و نهی از منکر محقق شدن معروف و زدوده شدن منکر است.نکته ای که هرگز نباید فراموش کرد این است که در زمینه ای که دیگران را امر به معروف می کنیم خود نیز کوشا باشیم تا عمل ما تأثیر داشته باشد در غیر این صورت مورد خشم خداوند واقع خواهیم شد.

سوی یزدان منکر است آنکو به تو معروف نیست / جز به انکار توام معروف را انکار نیست

-------------------------------------------

پی نوشت:

[1] بیانات مقام معظم رهبری در نماز جمعه تهران مورخه 1379/5/29
[2] نهج البلاغه، حکمت 374.
[3] بغوی حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: عبدالرزاق المهد، ج1، ص488، ناشر: داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1420 ق.

منبع:سایت گروه اینترنتی رهروان ولایت

سوالی که برای بعضی از ما ممکن است پیش بیاید، این هست که: آیا در آخرین لحظه توبه پذیرفته خواهد شد؟

جواب این سوال را در یکی از آیات مبارکه قرآن بدست می‎آوریم:

درآیه «وَ جاوَزْنا بِبَنی‏ إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّى إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ*آلْآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنْتَ مِنَ الْمُفْسِدینَ»[یونس/90 و91]

و بنی اسرائیل را از دریا (رود نیل) گذراندیم، پس فرعون و لشکریانش آنها را از سر ظلم و عدوان دنبال نمودند، تا آن گاه که او را حالت غرق شدن در رسید، گفت: ایمان آوردم که خدایی جز همان که بنی اسرائیل به او ایمان آورده اند نیست و من از تسلیم شدگانم. (به او گفته شد) الآن (که وقت توبه گذشته)؟! در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی.

قبل از وارد شدن به پاسخ اصلی، درمورد کلمه (بحر) نکته‎ای را یادآور شویم و اینکه منظور از بحر، همان رودخانه دریاگونه نیل است. عبور از آن به فرمان الهی بود که به حضرت موسی علیه‎السلام فرمان داد عصایش را به رود نیل بزند، آب شکافته وکف آن خشک شد و حضرت موسی علیه‎السلام و همراهانش از آن عبور کردند.

توبه کردن وایمان آوردن هنگام مرگ، بی اثر است. همانطور که خدای متعال درسوره نساء می‎فرماید: «ولَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ وَ لاَ الَّذینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفَّارٌ أُولئِکَ أَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً أَلیماً»[نساء/18]
و برای کسانی که همواره گناهان را مرتکب می‎شوند تا چون مرگ یکی از آنان فرا رسد (یقین به مرگ پیدا کند یا حواس ظاهرشان آثار عالم برزخ را درک نماید) گوید: من الآن توبه کردم و نیز برای آنان که در حال کفر می‎میرند ( پذیرش) توبه نیست آن‎هایند که برایشان عذابی دردناک آماده کرده‎ایم.

توبه‎ی خلاف‎کارانی که درآستانه‎ی مرگ توبه و اظهار پشیمانی می‎کنند، پذیرفته نیست. وقتی فرعون در غرقاب آب قرار گرفت، به فکر توبه افتاد و در آخرین لحظه فایده ندارد وقتی انسان مرگ را نزدیک می‎بیند.

متاسفانه بعضی هم این‎گونه هستند و می‎گویند: جوانیم، بگذارید جوانی کنیم، هرکار خواستیم انجام دهیم، بعد که پیر شدیم، تویه می‎کنیم و نماز می‎خوانیم و روزه می‎گیریم.

از کجا معلوم که به پیری برسند و از کجا معلوم که موفق به توبه شوند؟ ضمن این‎که کسی که عمری دنبال خدا نبوده و عادت به معصیت پیدا کرده است، بسیار سخت است که در پیری برگشته و توبه کند.

در همین مورد سوالی را علامه طباطبایی جواب می دهند:

توبه چه کسانی پذیرفته نیست؟

پاسخ:

توبه همه توبه‏‎کاران قبول است، مگر دو نفر: یکی توبه گنه‎کاری که در توبه کردن امروز و فردا می‏‎کند، تا لحظه مرگش فرا رسد و دوم توبه کافر بعد از مردنش.[1]

روایتی از امام رضا علیه‎السلام نقل شده است که فرمودند: سرتا پای فرعون غرق در زره و سلاح بود و طبق قاعده می‎بایست پس از غرق شدن به قعر دریا برود، ولی امواج، آن بدن سنگین را (برای عبرت آینده‎گان) به ساحل بلندی افکند. که این خود یک معجزه بود.[2]

-----------------------------

پی نوشت:

[1]. ترجمة المیزان :ج4/ص383
[2]. تفسیرصافی:ج2/ص175