احیاگر معروف

آرایش هایی که پیامبر(ص) آن را تائید می کند

امروزه مسئله بهداشت و زیبایی به یکی از مهم ترین دغدغه های انسان عصرحاضر تبدیل شده است. با نگاهی تاریخی به این دغدغه امروز بشر به خوبی می توان فهمید بسیاری از مسائل نظافت و آراستگی در اسلام که امروزه برای ما امری عادی است، تا یک قرن پیش، ناشناخته بود و اروپاییان تا قرن شانزدهم میلادی، نه تنها با این مسائل آشنا نبودند؛ که فرسنگ ها از نظافت، پاکیزگی و آراستگی بدن و لباس به دور بودند.
این در حالی است که در نقطه دیگر جهان در شبه جزیره عربستان توسط رسول مهر پیامبر اکرم (ص) دینی آورده شد، که در آن پاکیزگی به اندازه ای اهمیت داشت که در ردیف توبه از گناه قرار گرفته بود؛ «انّ اللّه یحب التوّابین و یحبّ المتطهرین» و دستوراتی برای آراستگی و زینت دادن، برای مردان و حتی زنان در نظر گرفته بود.(۱)

رسول اکرم(ص) پیامبری آراسته و خوش بو

می توان ادعا کرد که یکی از مهم ترین ماموریت های پیامبر(ص) در کنار ترویج مکارم اخلاق، تبیین و تشویق به مسئله بهداشت و پاکیزگی، نظافت لباس، بدن، خوراک و سایر ابعاد زندگی زنان و مردان امت خود بوده است. پیامبر(ص) به عنوان پیام آور این دین؛ خود نیز اهتمام بسیاری به این مسئله داشتند و از نظر لباس، موی سر و چهره، بسیار آراسته بودند. به طوری که در سیره ایشان آمده است که همیشه پیش از خواب مسواک می زده و هرگاه می خوابید مسواک را بالای سر خود می گذاشت، و وقتی از خواب بیدار می شد، ابتدا مسواک می زد.(۲)
ایشان همواره مواد خوش بو کننده استفاده می کرد؛ چنان که هرگاه از راهی عبور می کرد و دیگران به آنجا می رسیدند، به واسطه بوی عطر ایشان، می فهمیدند که آن جناب از اینجا عبور کرده است.(۳)
پیامبر(ص) همواره موهای سر و صورت را با «سدر» شست وشو می داد(۴) و هر جمعه ناخن ها را می گرفت، شارب را کوتاه می کرد و برای زدودن موها، بر بدن خویش نوره می کشید.(۵) آن حضرت بر موی سر و صورت، روغن خوش بو کننده می زد و در سفرها هرگز شیشه روغن، سرمه دان، مسواک، قیچی و شانه را فراموش نمی کرد.

توصیه های پیامبر در مورد نحوه آرایش و زینت به زنان

کلمه آرایش در لغتنامه دهخدا به معنای آراستن، زینت، زیور، جمال و آرایش کردن به معنای آراستن و جلوه کردن آمده است.(۶) آرایش و میل به آراستگی و زیبایی یکی از امیال فطری و طبیعی است که خداوند در وجود زنان قرار داده است و بر اساس آن توصیه های هم به زنان شده است. توصیه های که گاه در جهت تشویق و ترغیب زنان به آراستگی در منزل و برای محارم خود بوده و گاه در جهت عتاب و سرزنش آن ها در استفاده نا به جا و ناصحیح از امر آرایش است. چنان چه در بعد تشویقی، از زنان خواسته شده که سعی کنند همواره آراسته باشند و از زینت حتی هنگام عبادت استفاده کنند.
به طوری که، به زنان بیش از سه روز اجازه ترک زینت داده نشده است. پیامبر در این باره می فرمایند: «برای زنی که به خدا و روز جزا ایمان دارد، جایز نیست برای مرده ای بیش از سه روز آرایش را ترک کند، مگر برای زوج خود که واجب است چهار ماه و ده روز آرایش نکند.» (۷)
بر اساس سخن تاریخ نگاران، حضرت نه تنها مخالف زیبایی و آرایش نبود، بلکه بر آن تأکید می ورزید و حتی رهنمود هایی نیز برای زیبا بودن ارائه می کرد. توجه به این گزارش ها، به خوبی نمایانگر جایگاه آرایش و زیبایی از دیدگاه رسول خدا (ص) است. در این بخش، به بیان نمونه هایی از این موارد می پردازیم:

◄توصیه پیامبر(ص) به زن آرایشگر
امام صادق (ع)فرمود: «پیامبر به زنی به نام ام عطیه که آرایشگر بود، گفت: ای ام عطیه، وقتی دختری را آرایش می کنی، صورتش را با پاره پارچه پاک مکن. بی شک تکه پارچه، جلوه چهره را می گیرد. این جریان نشان دهنده توجه رسول خدا (ص) نسبت به آرایش و زیبایی و بهداشت پوست برای حفظ زیبایی است.»(۸)
همچنین از امام صادق(ع) چنین نقل شده است: «زن آرایشگری محضر رسول گرامی اسلام وارد شد. حضرت از جمله سفارش هایی که به وی کرد، این بود که برای زیباتر شدن زنان، گیسو را به گیسو گره مزن.»(۹)

◄توصیه پیامبر در مورد عطر زنانه و مردانه
امام صادق(ع) نقل می کند که پیامبر فرمودند: «عطر زنانه باید خوش رنگ و دارای بوی ملایم باشد و عطر مردانه باید کمرنگ و از بوی تندی برخوردار باشد.»(۱۰) و آن زمان که پیامبر فهرست جهیزیه دخترش را تهیه کرد، عطر جزء یکی از کالاها بود.

◄توصیه به تفاوت ناخن زنان و مردان
پیامبراعظم(ص) درباره زینت و آرایش، به تفاوت میان زن و مرد توجه ویژه ای داشت؛ ایشان به مردان توصیه می کرد ناخن خود را کوتاه کنید و به زنان می فرمود که ناخن خود را کوتاه نکنید و برای زینت، کمی ناخن خود را بلند نگه دارید.(۱۱)

◄توصیه در ارتباط با موی زنان
پیامبر درباره موی سر زنان که یکی از جلوه های زیبای آن ها است، چنین فرمود: «هنگامی که یکی از شما دوست داشت با زنی ازدواج کند، پس به موی سرش نگاه کند، همان گونه که به صورتش نگاه می کند؛ زیرا موی زن یکی از زیبایی ها است.» (۱۲)
همچنین رسول خدا(ص) به زنان اجازه می داد تا موهای خود را با رنگ بیارایند، ایشان به زنان همسردار فرمود: «خود را با رنگ برای شوهرانشان آرایش دهند و زنان بی همسر را دستور داد تا دست های خود را حنا ببندند تا به دست های مردان شباهت نداشته باشند.»(۱۳)

◄اعتراض به نامرتبی موها و خضاب نکردن
مسئله زینت و توجه به وضع ظاهر چنان مهم است که حضرت به کسانی که به این امر بی توجه بودند، اعتراض و با آنان برخورد می کرد. ابن عباس نقل می کند: «زنی نزد پیامبر آمد تا با آن حضرت بیعت کند، ولی چون خضاب نکرده بود، پیامبر با او بیعت نکرد تا آنکه خضاب کرد.»(۱۴)
در جایی دیگر از وی نقل شده است: «پیامبر به یکی از همسران خود که مویی ژولیده و ظاهری ناآراسته داشت، تذکر داد و به وضع ظاهری او اعتراض کرد.»(۱۵)

زنان و میل به خود آرایی و خود نمایی

دین اسلام در کنار سفارش و توصیه به زینت و آراستگی همواره زنان مومن را خطاب قرار داده که این آراستگی و آرایش را محدود به فضای خانواده و محارم خود کنند و از تبرج و خودنمایی خودداری کنند. زنان از نظر روانی، دارای ویژگی دیگرخواهی هستند و همین موجب خودآرایی در آنان می شود. در واقع، زنان به عرضه زیبایی خود نزد دیگران بیش از خود زیبایی علاقه نشان می دهند. ازاین رو، در محیط خانه کمتر به زیبایی های خود توجه دارند، ولی تجربه نشان داده زمانی که در مجالس و محافل عمومی شرکت می کنند؛ نسبت به زیبایی و آراستگی اهتمام بیشتری می ورزند.(۱۶) اگر این حس تبرج و خودآرایی زنان در داخل محیط خانواده خود و همجنس های آن ها با آزادی کافی همراه باشد، آن ها خود را از خودآرایی در مناظر عمومی و محضر بیگانگان بی نیاز می یابند. بنابراین یکی از وظایف مردان این است که به نیاز زیباپسندانه زنان اهمیت بدهند و آن را سرکوب نکنند تا به صورت ناهنجاری روانی ظاهر نشود.(۱۷)
لمبروز، روانشناس معروف در کتاب روح زن چنین نوشته است: «وقتی که زن، مرد را نسبت به خود علاقه مند دید و به سوی او متمایل شد، منظور اصلیِ او در عشوه گری و خودنمایی از بین می رود، چنان که مشاهده می شود زنانی که به شوهر و کودکان خود علاقه دارند، به کلی از این عالم عشوه گری و دلبری افراطی و مذموم برکنار می باشند و اگر زنی دیده شود که شیوه خودنمایی را پیشه کرده،فقط به این دلیل است که پاسخ عواطف درونی خویش را نزد شوهرش نیافته است.»(۱۸)

حجاب راهکاری برای کنترل حس خود نمایی زنان

در دین اسلام، تأکید فراوانی بر آرایش زن برای مرد شده و این کار وسیله ای برای برآوردن نیاز زن به خودآرایی است. یکی از راه های تعدیل و تحدید خودآرایی، گزینه پوشش مناسب است. تأکید فراوان ادیان الهی بر حجاب برای زنان، به علت وجود غریزه ها و نیازهای ویژه زنان است. اگر برای خصلت خودآرایی زنان که سبب عشوه گری می شود، حکم حجاب ارائه نشود، زنان با غریزه های کنترل نشده و نامتعادل و تحت تأثیر شرایط ویژه اجتماعی، بهداشت روانی جامعه را ویران می کنند، ولی با حجاب و پوشش مناسب چارچوب مشخصی برای بهره مندی از این ویژگی ذاتی تعیین می شود که از پیدایش فساد اجتماعی و روانی جلوگیری می کند. از نظر روانشناختی، نداشتن پوشش مناسب، جوانان را نسبت به زنان بی اعتماد می کند و رغبت و گرایش به ازدواج و تشکیل خانواده در آن ها ایجاد نمی شود. از طرفی حس انتقام جویی و کینه توزی مرد نسبت به مردان دیگری که بی شرمانه همسر یا خواهر او را نظاره می کنند، برانگیخته می شود و آسیب های روانی را به وجود می آورد.(۱۹)
در آموزه های دینی بر آرایش و زینت بسیار تأکید و به میل طبیعی زنان به خودآرایی و خودنمایی توجه شده است؛ ولی آن ها را از اینکه برای غیرهمسر خود زینت کنند، منع کرده اند. رسول خدا(ص) در فرازی از روایتی می فرماید: «بهترین زنان شما، زنی است که… برای شوهرش آرایش و خودنمایی کند، ولی خود را از نامحرمان بپوشاند.»(۲۰)
آن حضرت آرایش و زینت زن، برای شوهر را از حقوق شوهر بر همسر می شمارد و می فرماید: «از جمله حقوق شوهر بر همسر این است که خود را به بهترین عطرها خوشبو کند و بهترین لباس هایش را بپوشد و خود را به بهترین صورت تزیین کند.»(۲۱)
در حدیث معروف مناهی نیز آمده است: «پیامبر از اینکه زن برای غیرشوهرش آرایش کند، نهی کرد. اگر زن چنین کند، بر خداوند حق است که او را با آتش بسوزاند.» (۲۲)
توجه به توصیه ها و احادیثی که پیامبر در جهت تشویق زنان به آراستگی در منزل و سرزنش از آرایش برای غیر همسر در فضای عمومی جامعه فرمودند نشان از تعادلی است که در اسلام به آن توصیه شده است. دین اسلام هیچ گاه دستور به منع فعالیت اجتماعی زنان نداده است. اما برای حفظ حریم جامعه توصیه های در جهت پوشیدگی و پرهیز از آرایش در فضای عمومی جامعه کرده و در مقابل برای حفظ حریم خانواده و ارضایی حس دگر خواهی از زنان خواسته که زیباترین پوشش ها و زینت های خود را برای همسر و محارم خود استفاده کنند.

منبع:
کتاب پوشش و آرایش از دیدگاه پیامبر اعظم_مریم معین الاسلام

پی نوشت:
۱_ سوره مبارکه بقره، آیه ۲۲
۲_ محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۱۶، ص ۲۵۳
۳_ سید محمّدحسین طباطبائی، سنن النبی، ترجمه لطیف راشیدی، قم، تهذیب، ۱۳۸۵، ص ۶۳
۴_ محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۱۶، ص ۲۴۷
۵_سید محمّدحسین طباطبائی، پیشین، ص ۹۴
۶_علی اکبر ده خدا, لغتنامه ده خدا, ج۲ انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷
۷_ شرح اللمعۀ الدمشقیه، ج ۲، کتاب الطلاق، التراث العربی، ص ۴
۸_اصول کافی، ج۵ ص ۱۱۸ ؛ ج ۶، ص.۳۸
۹_اصول کافی، ج ۵، ص ۱۱۹
۱۰_ وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۴۴ ، باب ۱۳ ، ابواب آداب الحمام.
۱۱_ وسائل الشیعه، ج ۱، باب ۸۱ ، ح ۱
۱۲_ الخطیب العدنانی، الملابس و الزینه فی الاسلام، مؤسسه الانتشار الاسلامی، ۱۹۹۹ م، چ ۱
۱۳_ وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۴۴، باب، ابواب آداب الحمام
۱۴_ حدود پوشش و نگاه در اسلام، ص ۱۲
۱۵_ اصول کافی، باب الزی و التجمل، ج ۵، ص ۱۱۸
۱۶_مریم معین الاسلام و ناهید طیبی، روان شناسی زن در نهج البلاغه، قم، عطر سعادت، چ۲ ، ص ۲۱۷
۱۷_ مقدمه ای بر روان شناسی زن، ص۱۱۳
۱۸_ لمبروز، روح زن، ج ۱، ترجمه: پری حسام شهرئیس، تهران، انتشارات دانش، ۱۳۶۲
۱۹_ روان شناسی زن در نهج البلاغه، ص ۲۱۷ و ۲۲۱
۲۰_ بحارالانوار، ج ۱۰۳ ، ص ۲۳۵
۲۱_ وسائل الشیعه، ج ۱۴ ، ص۱۱۲
۲۲_ همان، ج ۱۴ ، ص ۱۱۷

منبع:باحجاب